डा.शशांक कोइराला

दोषीदोषी चस्माबारे भन्‍न नसक्दा धुरुधुरु रोएँ
मेरो आदर्श र जीवन सिकाइको स्रोत पिता (विश्‍वेश्‍वरप्रसाद कोइराला) नै हुनुहुन्छ

मलाई राम्रो सम्झना छैन । हामी कसरी बनारस पुग्यौं । त्यहाँ पुग्दाका कठिनाइहरू के-के थिए । के झेल्यौं । उत्तरवाल्यावस्था कस्तो रह्यो, त्यो मैले बताउन सक्ने कुरा भएन ।

जब हुर्किएँ । संसार बुझ्न थालेँ । त्यतिबेला पिता नै मेरो प्रेरक व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो । बाबु भनेपछि हाम्रो दिमागमा अलग्गै धारणा तयार हुन्छ। बिम्बहरू सलबलाउन थाल्छन् । बाबुहरू दण्ड दिने मनोभाव, स्वभावका हुन्छन् भनेर चर्चा नभएको होइन ।

तर, बीपीको स्वभाव अत्यत्न भिन्न प्रकारको थियो । बालमनोविज्ञानका सूक्ष्म अध्येता हुनुहुन्थ्यो । मलाई सम्झना भएसम्म उहाँले कहिल्यै झर्कोफर्को गर्नुभएन । बालबच्चालाई हात फर्काउनु भएन । कटु बोल्नुभएन । केटाकेटी देख्नेबित्तिकै पुलकित हुनुहुन्थ्यो । पिता हाम्रो आस्था र विश्वासको खाँबो रहिरनुभयो । र, हामी श्रद्धाले निहुरिरह्यौं, सदैव ।

बाल्यावस्थामा म चन्दा मामा भन्ने कमेडी खालको किताब आउँथ्यो । हस्यौली ठट्यौली मिश्रित हुन्थ्यो । पढ्दै खितखिताउँथे । जीवन सीप सिकाउने होइन, केवल मनोरञ्जनको माध्यम थियो त्यो । उहाँलाई त्यो मन पर्दो रहेनछ ।

एक दिन किताब हातमा लिएर हाँस्दै थिएँ । बाबु आइपुग्नु भयो । उहाँको अनुहारको भावभङ्गिमा हेरेरै बुझिहालेँ- उहाँलाई मैले पढेको किताब मन परिरहेको छैन ।

नभन्दै उहाँलाई त्यस्तो किताब नपढोस् भन्ने लागेको रहेछ । उहाँले आफ्नै स्वभाव-शैलीमा भन्नुभयो, “अलि सिरियस (गम्भीर) किताब पढ् ।”

बनारसमा दुःखको साध्य थिएन । बुवा जेलमा हुनुहुन्थ्यो । लगाउन त परै जाओस् खान नै धौधौको अवस्था थियो । आङमा राम्रो लुगा हुन्थेन । बुवा जेलबाट छुटेर आएपछि मैले राम्रो कपडा लगाउने मन गर्थें । बजार जान रहर गर्थें । उहाँ टठिलो आँखा पार्दै भन्नुहुन्थ्यो- “ठीक छ बजार त जाउँ । तर, आज म तँलाई लुगा होइन किताब नै किनिदिन्छु ।”

त्यतिबेला किताब पसल गएर नेपोलियन बोनापार्टको आकर्षक साजसज्जा भएको मोटो किताब किनिदिनुभयो । यसरी उहाँले किताबसँग मेरो नाता गाँसिदिनुभयो । पुस्तकमार्फत संसार विचरण गर्न अभिप्रेरित गर्नुभयो ।

मैले थाहा पाएदेखि बुवाको साथमा कि केटाकेटी हुन्थे । कि किताब र कापी हुन्थ्यो । लेखिरहनुहुन्थ्यो । उहाँको साहित्य साधनामा सहयोग गर्ने दुईजना पात्र हुनुहुनुहुन्थ्यो । त्यसबारे दुनियाँलाई ज्ञात छ । भीमबहादुर तामाङ र वीरेन्द्र शर्मा । बुवाले कापी अथवा लेख्न मिल्ने ठाउँमा लेख्नुहुन्थ्यो । त्यसलाई राम्रो ढाँचामा उतार्ने र किताबको रूप दिने काममा उहाँहरूकै भूमिका छ । र, बीपीको राजनीतिमा मात्र होइन साहित्यमा यी दुई पात्र अक्षुण्ण रहन्छन् ।

बाल्यकालको एउटा रोचक घटना उल्लेख गर्न चाहन्छु । बाल्यावस्थादेखि नै मैले हिन्दी माध्यममा पढेँ । हिन्दीमा अभिरुचि होइन, त्यहाँको वातावरण नै त्यस्तै थियो । हिन्दी पढेकाले होला म त नेपालीको सावाँ अक्षर पनि खुट्याउन सक्दिनथेँ ।

बनारसको वसन्त स्कुलमा पढ्दै थिएँ । बुवा जेलबाट छुटेपछि दार्जिलिङ लिएर जानुभयो । छोराको पढाइ उन्नत होस् भन्ने उहाँको उत्कट अभिलाषा थियो ।

दार्जिलिङ पुगेपछि एउटा आपत आइलाग्यो । शिक्षकले सोधे– “के विषय पढ्छौ ?”

त्यतिबेला आठ कक्षामा पढ्थेँ । डर के थियो, नेपालीमा अनुत्तीर्ण भए तेस्रो श्रेणीमा झर्नुपर्थ्यो । मलाई हिन्दी मात्रै आउँथ्यो ।

दार्जिलिङको नेपाली किताबको पाठ्यक्रममा बुवाकृत ‘दोषी चस्मा’ कथा समावेश थियो । बीपी पुत्र नै कक्षाकोठामा भएकाले नेपाली विषय पढाउने शिक्षकमा खुसीको सीमा रहेन । हर्षविभोर हुँदै भन्नुभयो, “बीपीको छोरा नै हाम्रो कक्षाकोठामा हुनुहुन्छ । उहाँले कथाको सबै विश्लेषण गर्नुहुन्छ ।”

विद्यार्थीहरू मुखामुख गर्न थाले । लाजले मेरो अनुहार रातोपिरो भइहाल्यो । जीवनमै पहिलोपल्ट ग्लानि अनुभूत भयो । त्यतिबेलासम्म बुवाको एउटा पनि कृति पढेको थिइनँ । दोषी चस्माबारे के भेउ पाउनु !

त्यतिबेला बुवासँग रिस पनि उठ्यो । विराटनगरमै पढाएको भए यो दिन बेहोर्नु त पर्दैनथ्यो भन्ने पनि झट्ट दिमागमा आयो । दुनियाँ ज्ञान लिन हिँडेको, बाबुकै कृतिबारे थाहा नपाएपछि मरेतुल्य हुनु स्वाभाविकै थियो । डेस्कमाथिको किताब लिएर बाहिर निस्कनै लागेको थिएँ । शिक्षकले कुरा बुझिहाल्नुभयो । शशांक नेपालीमा निपुण छँदै छ । अब अर्को विषय हिन्दी पढ्नुहुन्छ । त्यसपछि मेरो यात्रा हाइयर हिन्दीतर्फ अघि बढ्यो । र, सबैभन्दा बढी नम्बर त्यसमै आयो ।

० ० ०

पटना सेन्ट जेभियर्स पढ्दाताकको कुरा हो । त्यतिबेला म दुई-तीन कक्षामा पढ्थेँ । एकदिन चौरमा खेलिराखेको थिएँ । साथीहरू दौडिँदै आएर भने, “तिम्रो बुवा त जेल पो पर्नुभएको रहेछ ।”

भएको कुरा किन लुकाउनु । मैले पनि हो भनेँ ।

उनीहरू आश्चर्यमा परे । भनेँ, “भनेपछि क्रिमिनल (अपराधी) हुनुपर्छ ।”

उनीहरूको कुरा सुनेपछि मेरो आँखाबाट बलिन्द्रधारा आँसु आयो । डाँको छाडेर रुन थालेँ । त्यतिबेलासम्म बुवा के, कति कारणले जेल पर्नुभएको हो, मैले बुझेको भएन । केटाकेटी दिमागले त्यति ठम्याउने कुरा पनि भएन ।

साथीहरूको कुरा सुनेर मेरो मुटुमा आघात पर्‍यो । चित्त धुजाधुजा भयो । अलल्लिएर रुन थालेको देखेपछि प्रिन्सिपल दौडँदै आउनुभयो । तिनताका प्रिन्सिपल फादर मोराङ हुनुहुन्थ्यो । एकदमै दयालु र सरल स्वभावको । उहाँले कुरा बुझिहाल्नुभयो । सम्झाउँदै भन्नुभयो, “तिम्रो बुवाले जनताको सेवा गर्न खोज्दै हुनुहुन्छ । तिम्रो बुवा अपराधी होइन, स्वतन्त्रताका लागि लडिरहनुभएको छ । किन रुन्छौ !”

बाल्यचेतले स्वतन्त्रता, जनताको सेवा बुझेन । यति ठम्याएँ, “प्रिन्सिपल मेरो बुवाको पक्षमा हुनुहुन्छ, पक्कै उहाँ राम्रो काम गर्दागर्दै जेल परेको हुनुपर्छ । छिट्टै भेट्न आउनुहोला ।”

० ० ०

बनारसमा बस्दा दुःखको साँधी थिएन । आफ्नो परिवार मात्र नभई आमाले निरञ्जन कोइराला, रञ्जन दाइ, उमा दिदीलगायत पनि लिएर जानुभएको थियो । उहाँको एउटै ध्येय थियो- नेपालमा यिनीहरूको शिक्षादीक्षा राम्रो हुँदैन ।

त्यतिबेला मासिक १२ रुपैयाँमा २०-२५ जनाको परिवारको गुजारा चल्थ्यो । महिनामा एकफेर मासु खान मुस्किल हुन्थ्यो ।

आमाको सिनेमाप्रति उस्तै रुचि थियो । जस्तै आपतविपत् आइलागे पनि महिनामा एकफेर सिनेमा हेर्ने उहाँको आदत थियो । एक्लै होइन, हामीहरूलाई पनि साथै लानुहुन्थ्यो ।

बीपी जेलबाट छुटेर आएपछि हाम्रा दिन फर्किए । उहाँको विराट व्यक्तित्व थियो । छवि उस्तै थियो । सम्झँदा अहिले पनि अचम्म लाग्छ- उहाँको साथी सर्कल त्यस्तो थियो ।

त्यहाँको स्वतन्त्रता सङ्ग्राममा पनि सङ्गत भयो । हजारीबाग जेलमा रहँदाबस्दा पनि सम्पर्क भएको हुनसक्छ । ती साथी-सङ्गातीहरूले हामीलाई दयनीय स्थितिबाट पार लगाइदिए । हाम्रो जीवनशैलीमा नै ठूलो परिवर्तन आयो ।

बुवा आउनेबित्तिकै घरमा फ्रिज आयो । खानेकुरामा पनि बदलाव आयो । तिनताक बढी खानेमा मेरो नाम अग्रपंक्तिमा आउँथ्यो । २२ वटा त रोटी मात्रै खान्थेँ । उमेर सानो भए पनि खेलकुदमा रुचि थियो । फुटबल खेल्न जान्थेँ ।

मैले खाएको देखेर बीपी पनि आश्चर्यमा पर्नुभएछ । एकदिन त मुखै फोरेर भन्नुभयो, “कति खान्छस् तँ ? थोरै खा, मीठो खा, यसरी खाएर हुन्छ ?”

० ० ०

बीपी बालमनोविज्ञान अलग्गै किसिमबाट बुझ्ने र ट्रिट गर्ने तिलस्मी क्षमता थियो । मेरो सिनियर क्याम्ब्रिज स्कुलमा ७४ प्रतिशत आएको थियो । ज्योति दाइ हुनुहुन्थ्यो, उहाँले पनि श्रीनगरबाट इन्जिनिरिङमा गोल्ड मेडल ल्याउनुभएको थियो ।

नेपाल फर्किएपछि कामको खोजपड्ताल गर्नुभएछ । त्यतिबेला भनेजस्तो काम कहाँ पाइन्थ्यो र ? ९ सय रुपैयाँको नोकरी मिलेछ । तर त्यतिले दालभात खान पनि धौधौ हुनेभयो ।

बनारस फर्किएपछि उहाँले बीपी बाबुसँग भन्नुभयो, “म यस्तो नोकरी गर्दिनँ । मलाई बुवाको भागको खेत दिनुहोस् ।”

२५ विघा जमिन उहाँको भागमा परेछ । एक वर्षमा त्यस जग्गाबाट उहाँले ७ लाख रुपैयाँ आम्दानी गर्नुभयो । ट्र्याक्टर किनेर, खनजोत गरेर प्रशस्त आयस्ता निकालेपछि मेरो दिमागमा पनि झट्ट आयो- अहो कृषिकर्म पो गर्नुपर्दो रहेछ । एकै वर्षमा सातसात लाख आम्दानी !

मैले बीपीलाई भनेँ- “म पनि नेपाल गएर खेती गर्नुपर्‍यो ।”

बीपीको स्वभावै थियो, उहाँले कहिले पनि नाइँनास्ती गर्नुहुन्नथ्यो । भन्नुभयो, “खेती नै गर्छस् त ? धेरै राम्रो हो । मैले पैसा कमाउन पनि सकिनँ । राजनीतिमै जीवन स्वाहा भइहाल्यो । ज्योति दाइले पैसा कमाएको देखेर तँ लोभिएको होलास् । ठीकै पनि हो । कृषि गरिस् भने तैंले पनि पैसा कमाउँछस् । पैसा कमाएर धोती, चप्पल लगाएर, एउटा हातमा घिउको टिन र अर्को हातमा दाल-चामलको बोरा बोकेर हामीलाई बनारसमा भेट्न आउँछस् । यति हो, त्यतिबेला तँसँग पैसा त हुन्छ तर, पढेलेखेको हुँदैनस् ।”

बीपीले यसरी दृश्य झलझली देखाइदिनुभयो कि मेरो दिमाग नै चक्करायो । राति सुत्दा पनि त्यही पनि सपना देखेछु ।

उहाँले पढ्न भनेर जबरजस्ती गर्नुभएको थिएन । बरु, कृषिमै प्रोत्साहन गर्नुभएको थियो । तर, मैले त्यो दुःखको कल्पना गर्न सकिनँ । भोलिपल्टै भएर भर्ना गरेँ ।

त्यसपछि दोहोर्‍याएर उहाँले त्यस्तो दृश्य देखाउनु परेन ।

० ० ०

बीपीको घाँटीको शैल्यक्रिया भएको थियो । उहाँ अल इन्डिया इन्स्टिच्युटमा भर्नारत् हुनुहुन्थ्यो । त्यहाँको विदेश मन्त्रालयबाट एकजना प्रतिनिधि आए । उनले भने, “बीपी बाबु छात्रवृत्तिको एउटा मात्रै कोटा छ । के गरौं ? हामी त बडो अप्ठ्यारोमा पर्‍यौं ।

त्यतिबेला म र गणेशमानकी छोरी (मीना सिंह) ले एमडीका लागि आवेदन दिएका थियौं । अस्पतालको शय्यामा रहेका बीपीले मतिर फर्किएर भन्नुभयो, “ठीक छ, छोरीलाई नै दिनुपर्छ ।

मेरा आँखाबाट बलिन्द्रधारा आँसु खस्न थाल्यो । उनको जम्मा ४५ प्रतिशत थियो । मेरो ७५ प्रतिशत थियो । रिसले मुर्मुरिएर बुवाको अनुहार पनि हेर्न मन लागेको थिएन ।

त्यतिबेला चिकित्सक भइसकेको थिइनँ । नाइट ड्युटीमा थिएँ । मानिसहरू लाखापाखा लागेपछि बुवालाई भनेँ पनि, “तपाईं ठूलो नेता । न्याय अन्यायको कुरा गर्ने । आज खुब न्याय गर्नुभयो हैन त ? ७५ प्रतिशतलाई पाखा लगाएर ४५ प्रतिशत ल्याउनेलाई सिफारिस गर्नुभयो !”

बीपीले त्यतिबेला भनेको कुरा मेरो जीवनकै ठूलो पाठ बनेको छ । “हेर् तँ कस्तो परिवारमा जन्मिइस् । कस्तो परिवारमा हुर्किइस् । कस्तो-कस्तो शिक्षा तैंले पाइस् । तैंले नाम चलेका उत्कृष्ट विद्यालयमा पढ्न पाइस् । छोरीले नेपालको साधारण विद्यालयमा निकै सङ्घर्ष गरेर पढिन् । तैंलेजसरी पढ्न पाएको भए उसको ७५ होइन, ८५ नै प्रतिशत आउँदो हो । फेरि उनका लागि यो अन्तिम अवसर पनि हो । मेरो छोरो भएको हिसाबले तँलाई जीवनरभर अवसर प्राप्त हुनसक्छ,” उहाँले यति भनेपछि म कन्भिन्स भएँ ।

पछि प्रकाश दाइलाई भनेर मैले पनि अध्ययन गर्ने मौका पाइहालेँ ।

० ० ०

सुन्दरीजल जेलमा रहँदा हरेक महिना १ गते हामी बीपीलाई भेट्न थान्थ्यौं । जेलमा गएपिच्छे उहाँ हरेकको चासो राख्नुहुन्यो । चिन्ता प्रकट गर्नुहुन्थ्यो । विशेष गरेर बालबच्चाको पढाइप्रति उहाँको विशेष अभिरुचि थियो । तँलाई नाच्न आउँछ ? ल नाचिहाल त भन्नुहुन्थ्यो ।

स्वास्थ्यस्थितिलाई ध्यानमा राखेर हुनुपर्छ, जेलमा भेट्न जाँदा बीपी बाबुका लागि भनेर आमाले अनेक सरसामग्री तयार पारिदिनुहुन्थ्यो । काजु, किसमिस, बिस्कुटलगायत चिजबिज तयार गरिएको हुन्थ्यो । हामी त्यो बोकेर जेल जान्थ्यौं ।

केटौले दिमाग त हो, कहिलेकाहीँ त रिस पनि उठ्थ्यो । हामीले खान पाउनु छैन । कति बुवालाई मात्रै ओसार्नु ?

० ० ०

सारनाथमा बस्दाताक बीपी दलाई लामाको सङ्गतमा पनि रहनुभयो । दलाई लामाको बसोबास थलो नजिकनजिकै रहेको उहाँसँग सङ्गत गर्न पनि सजिलो भयो । दलाइ लामा हामी बसेको ठाउँमा पनि आइरहनुहुन्थ्यो । बढ्ताचाहिँ बीपी उहाँकै गुम्बा जानुभयो ।

दलाइ लामा राजनीतिक कुरा हुने भएन । अध्यात्मिक ज्ञान धेरै लिनुभयो । अध्यात्मिक धारा जगाउनुमा लामा गुरुको धेरै भूमिका छ ।

बेलाबखत भन्नुहुन्थ्यो, “राजनीतिक गर्ने मानिसलाई बाह्य ज्ञान निकै चाहिन्छ । खुराक चाहिन्छ । गिरिजासँग कुरा गरेर केही खुराक मिल्दैन ।”

राजनीतिक विषयमा परामर्श गर्नुपर्‍यो भने उहाँ सुवर्णशमशेरसँगै लिनुहुन्थ्यो ।

० ० ०

जनमत सङ्ग्रहताका हुनुपर्छ, बीपीले मध्यपश्चिम गएर परशुनारायण चौधरीलाई भोलिको प्रधानमन्त्री भनेर प्रचार गर्नुभएछ ।

जनमत सङ्ग्रहको परिणाम कसको पोल्टामा पर्छ थाहा छैन । जनताले बीपी नै प्रधानमन्त्री होस् भन्ने चाहिरहेका होलान् । तर, उहाँ भन्दै हुनुहुन्छ- अब परशुनारायण चौधरी नै भावी प्रधानमन्त्री !

माहोल भड्किने देखेर मैले बीपीलाई भनेँ, “किन यसो भन्नुभयो ? यसको तात्पर्य के हो ?”

बीपीले हाँस्दै भन्नुभयो, “तैंले राजनीति बुझ्दैबुझ्दैनस् । मैले त जनमत सङ्ग्रहमा बहुदलको पक्षमा भोट खसाउनुछ । दाङमा गएर त्यसो नभने, त्यहाँका मानिसहरूले जनमत सङ्ग्रहको पक्षमा भोट हाल्छन् त ?”

बुवाले माहोल आफ्नो पक्षमा पार्न त्यो तरिका अपनाउनुभएको रहेछ । किन, किन मलाई त्यो ठीक लागिरहेको थिएन ।

जनमत सङ्ग्रहको नतिजा आयो । परिणाम निर्दलको पक्षमा गयो । त्यो परिणाम स्वीकार्न म तयार थिइनँ । मैले बीपीलाई गएर भनेँ, “बीपी यो परिणाम स्वीकार नगरौं । धाँधली भएको छ ।”

बीपीले अनुहार नबिगारी भन्नुभयो, “हैन, धाँधली भएको छैन ।” उहाँले उल्टै सोध्नुभयो, “तैँले धाँधली भएको देखेको थिइस् र ?”

“मैले त सुनेको मात्रै हो ? कसरी देख्नु र ?”

यति के भनेको थिएँ । उहाँले प्रतिप्रश्न गरिहाल्नुभयो, “सुनेकै आधारमा तँ धाँधली भयो भनेर निर्क्यौल गर्न सक्छस् ? जनमत सङ्ग्रह नै परिवर्तनको कोसेढुङ्‍गा हो । परिणाम होइन, जनमत सङ्ग्रह नै हाम्रो लागि सफलता हो । अब प्रजातन्त्रलाई राजाले पनि रोक्न सक्दैनन् ।”

दश वर्ष पनि पर्खन परेन । बहुदलीय व्यवस्थाको अभ्युदय भइहाल्यो ।

० ० ०

२०३९ साल जेठको आरम्भरतिर बुवाको स्वास्थ्य अन्यन्त प्रतिकूल बन्न थाल्यो । उहाँ निकै गलितम हुनुभयो । अनुहारको रोगन पनि बदलिइसकेको थियो । जेठ ८ गते देशवासीका नाममा सम्बोधन गरेपछि पूरा देश पिताको स्वास्थ्यलाई लिएर चिन्तित भयो । पार्टीका नेता-कार्यकर्ता निराश बन्न लागे । बीपी बाबुको स्वास्थ्य अब फर्किंदैन होला भन्ने एक किसिमको चिन्ता व्याप्त थियो ।

गिरिजाबाबुले भन्नुभयो, “बीपीलाई एकफेर बैङ्कक लैजाऔं । केही सुधार पो भइहाल्छ कि !”

त्यतिबेला मेरो बिहे भइसकेको थियो । पिताज्यूको स्वास्थ्यसँग सम्झौता गर्ने कुरा पनि थिएन । ससुराली पनि बैंकक नै भएकाले उतै जानु उपयुक्त हुन्छ भन्ने मलाई पनि लाग्यो ।

गिरिजाबाबु र मैले बैङ्कक लिएर गयौं । बुवाले हरेश खाइसक्नुभएको रहेछ ।

आइसीयूमै हुनुहुन्थ्यो । गिरिजाबाबु बाहिर जानुभएको थियो । मलाई भित्र बोलाउनु भयो । कानमा फुसफुसाउँदै भन्नुभयो, “मलाई यहाँ धेरै बस्न मन छैन । आफ्नै देशमा मर्न चाहन्छु ।”

बुवाले मृत्यु नजिक आइसकेको ठम्याइसक्नुभएको रहेछ । मेरा आँखा भरिएर आए । मृत्यु समीप आउँदा जन्मभूमि सम्झनु राम्रो कुरा हो ।

उहाँको अन्तिम शब्द पनि त्यत्ति थिए । त्यसपछि उहाँ कोमामा गइहाल्नुभयो । बुवाले स्वदेश लैजाओ भनिसकेपछि विलम्ब गर्ने कुरा थिएन । उहाँलाई जहाजमा स्वदेश ल्याइयो । कृत्रिम श्‍वास-प्रश्‍वास दिइराखिएको थियो ।

त्यतिबेला कृत्रिम श्‍वास-प्रश्‍वास हटाउने कि नहटाउने भनेर हामी खुब द्विविधामा परेका थियौं ।

आमा भन्नुहुन्छ- तिमीहरू आफैं डाक्टर छौ ।

हामी अझै अलमलमा थियौं । मामाहरू पनि सबै डाक्टर नै हुनुहुन्थ्यो । अन्तिममा सबै मिलेर निर्णय लियौं- अब जरुरत छैन ।

मुटु बाँधेर कृत्रिम श्‍वास-प्रश्‍वास हटाएका थियौं, त्यतिबेला ।

साउन ६ गते बीपी सदाका लागि अस्ताउनुभयो । तर, उहाँको विराट व्यक्तित्व र छवि अझै हामीमाझ जीवितै छ । आज हामी जहाँ छौं र जे छौं, उहाँकै आलोकमा छौं । – (शब्द : बाह्रखरी, तस्वीर: सामाजिक सञ्जाल)